چرا حافظه‌تان ضعیف شده؟

امروزه خیلی از جوان‌ها نیز از فراموشی‌های خود شاکی‌اند؛ اما لازم است بدانید این نوع فراموشی‌ها دلایلی دارند و بیشتر به عدم تمرکز مربوط می‌شوند.

بیشتر افراد مشغله‌های زیادی دارند و مجبورند هم‌زمان چند کار را انجام دهند. انجام هم‌زمان چند کار چیزی است که به‌اشتباه یک مهارت دانسته می‌شود، درحالی‌که واقعاً این‌طور نیست و شما باید کاری را که در حال انجامش هستید تمام کنید و سپس سراغ کار بعدی بروید.
البته اولین باری که در یخچال را باز می‌کنید؛ اما یادتان می‌رود چه می‌خواستید طبیعی است که تعجب کنید و نگران حافظه‌تان شوید. شاید بدترین سناریو را در ذهنتان تجسم کنید، مثلاً اینکه دارید آلزایمر می‌گیرید؛ اما لازم است بدانید اگر خانم میانسالی هستید که در آستانهٔ یائسگی قرار دارید، این فراموشی شما هرگز علامت زوال عقل نیست؛ اما اگر ۷۵ سال دارید و نگران حافظه‌تان هستید، نگرانی شما بی‌اساس نیست؛ زیرا احتمال زوال عقل و دیگر عوارضی که می‌توانند منجر به ضعف حافظه شوند با افزایش سن بیشتر می‌شوند. سن به‌خودی‌خود تعیین‌کنندهٔ چیزی نیست؛ اما زمینه را فراهم می‌کند. کمی فراموشی مثلاً به‌یادنیاوردن اسم‌ها بعد از ۵۰ سالگی طبیعی است؛ اما اگر مسئله فراتر از اینهاست، نیاز به بررسی دارد.

در این مطلب عواملی را می‌گوییم که می‌توانند دلیل ضعف حافظه‌تان باشند:

استرس یا اضطراب دارید
دلیل استرس و اضطراب شما هر چه باشد، کورتیزولتان را بالا می‌برد. این هورمون استرس شما را آمادهٔ مواجهه با خطر می‌کند؛ اما بر هیپوکامپوس و دیگر قسمت‌های مغز که مربوط به حافظه می‌شوند نیز اثر می‌گذارد. همچنین مدام نگران مضطرب چیزی بودن همین اثرات را بر مغزتان دارد.
وقتی سطح اضطرابتان بالاست نمی‌توانید روی چیزی تمرکز کنید و دقتتان کم می‌شود، انگار دچار اختلالی در حافظه‌تان شده‌اید و نمی‌توانید روی چیزی تمرکز کنید.

احساس افسردگی می‌کنید
دانشمندان هنوز اتفاق‌نظر ندارند که آیا افسردگی علت ضعف حافظه می‌شود یا علامتی از آن است، اما به‌هرحال تحقیقات نشان می‌دهد بین افسردگی و اختلال ادراکی ارتباطی وجود دارد که شامل مشکلات حافظه هم می‌شود. حتی افرادی که یکی دو علامت از افسردگی را دارند ممکن است قدرت حافظه‌شان تحت‌تأثیر قرار بگیرد. در مطالعه‌ای به بررسی افرادی پرداخته شده که از نظر بالینی افسرده نبودند اما معلوم شد هر چه بیشتر دچار علائم افسردگی بودند، مشکلات حافظه‌شان بیشتر بوده است. مطالعهٔ دیگری نیز دریافت از جوانی درگیر افسردگی بودن با مشکلات حافظه در میانسالی مرتبط است.
ضمناً برخی از داروهای ضدافسردگی قدیمی‌تر می‌توانند منجر به ضعف حافظه شوند اما داروهای جدیدتر از دستهٔ بازدارندهٔ بازجذب سروتونین (SSRI) اثر کمتری بر حافظه می‌گذارند.

خانمی در آستانهٔ یائسگی هستید
در میان تمام علامت‌های پیش از یائسگی و اثرات قبل توجه آن بر بدن، ضعف حافظه را نیز می‌‌توان دید. اما تئوری‌ها در این زمینه دقیق نیستند و هنوز نمی‌دانیم چرا چنین اتفاقی می‌‌افتد.
خوشبختانه مطالعات نشان می‌دهند با شروع یائسگی، حافظه تقریباً به شرایط قبلی خود بر می‌گردد، البته به این شرط که دیگر عواملی که بر حافظه اثر می‌گذارند بروز نکنند، مثلاً فقر و عوامل فرهنگی اجتماعی.
ضمناً پیش از یائسگی اغلب با نوسانات خلقی مانند اضطراب و افسردگی و مشکلات خواب و گُرگرفتگی همراه است. این عوامل نیز همگی می‌توانند بر حافظه اثر بگذارند.

خوب یا کافی نمی‌خوابید
دلیل عدم خواب کافی‌تان هر چه که باشد، خواب بی‌کیفیت می‌تواند بر حافظه‌تان اثر بزرگی بگذارد. طی مراحل عمیق‌تر خواب، پروتئین‌های خاصی از مغز پاک‌سازی می‌شوند، اما اگر شما هرگز به مرحلهٔ خواب عمیق وارد نشوید این مواد سمی در مغزتان انباشته می‌شوند و بر نحوهٔ عملکرد عصب‌ها اثر می‌گذارند اگر دچار اختلالات خواب هستید، مانند سندرم پای بی‌قرار یا آپنه خواب حتماً با پزشکتان مشورت کنید و برنامهٔ درمان را شروع کنید تا شب‌ها خوب بخوابید و طی روز هشیار باشید و از این طریق حافظه‌تان را قوی کنید.

شاید داروهایی که مصرف می‌کنید بر حافظه‌تان اثر گذاشته‌اند
برخی از داروها بر حافظه اثر می‌گذارند، مثلاً داروهایی که برای کنترل علائم اضطراب، افسردگی، اختلال خواب و یا مشکلات دیگری که شب‌ها بیدار نگهتان می‌دارند به کار می‌روند. این عارضه‌ها اگر درمان نشوند می‌توانند مشکلاتی برای حافظه‌تان ایجاد کنند. بنزودیازپین‌ها (که اغلب برای اضطراب به کار می‌روند) معروف‌اند که بر حافظه اثر می‌گذارند. همچنین دسته‌ای از داروها به نام آنتی کولینرژیک‌ها که برای درمان بی‌اختیاری ادرار استرسی به کار می‌روند، داروهای خواب‌آور بدون نیاز به نسخه و داروهای آلرژی مانند بنادریل و ضد افسردگی‌های تری سیکلیک و برخی از اوپیودها نیز بر حافظه اثر می‌گذارند.

شاید تیروئیدتان مشکلی دارد
کم‌کاری تیروئید نه‌تنها باعث فراموشی و مه مغزی می‌شود بلکه تحقیقات نشان داده این عارضه می‌تواند سبب تحلیل رفتن هیپوکامپوس شود که ناحیه‌ای در مغز است که مربوط به حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌شود. پرکاری تیروئید هم می‌تواند بر عملکرد ادراکی اثر بگذارد و شواهد نشان داده‌اند پرکاری تیروئید، ریسک زوال عقل را در بیماران سن بالا بیشتر می‌کند. هورمون‌های تیروئید برای متابولیسم انرژی سلول‌ها مهم هستند، از جمله سلول‌های مغز.

ممکن است کمبود ویتامین B12 یا اسیدفولیک داشته باشید
یکی از قابل‌درمان‌ترین علت‌های زوال عقل را کمبود ویتامین B12 می‌دانند. این ویتامین در غذاهایی مانند سالمون، جگر و شیر وجود دارد. ویتامین B12 حامی سلامت عصب‌هاست، بنابراین لازم است بعد از ۵۰ سالگی، سطح این ویتامین در بدن چک شود. مصرف قرص‌های ویتامین B12 کمکی به بهبود حافظه نمی‌کند مگر اینکه کمبود آن در بدن وجود داشته باشد. پس یادتان باشد مصرف ویتامین B12 ‌ اضافی حافظه‌تان را قوی‌تر نمی‌کند!

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

عاقلانه است که نسبت به علائمی که نشان‌دهندهٔ وجود مشکلی جدی در حافظه هستند آگاه باشید، زیرا هر چه زودتر درمان شروع شود بهتر است:
. اگر مشکلات حافظه‌تان آزارتان می‌دهد: چنین شرایطی نیاز به مراجعه به پزشک را ایجاد می‌کند، حتی اگر نتیجه این باشد که نسبت به فرایند طبیعی پیری خود به احساس بهتری برسید.
. اگر چیزهای عادی و تکراری را فراموش می‌کنید: مثلاً اینکه چه دارویی مصرف می‌کنید یا نانوایی در کدام خیابان است و این فراموشی تکرار می‌شود باید به پزشک مراجعه کنید.
. اگر چیزی را بارهاوبارها تکرار می‌کنید: اگر در عرض مدت‌زمان کوتاهی بدون اینکه نیازی باشد چیزی را چند بار تکرار می‌کنید و اطرافیان را متعجب می‌کنید باید به پزشک مراجعه نمایید.
. اگر ناگهانی یا بعد از یک عمل جراحی حافظه‌تان را از دست دادید: مثلاً اگر بعد از جراحی پروستات حافظه‌تان دچار اختلال شده پس اتفاقی جدی است که دلیل آن می‌تواند این باشد که وقتی سیستم عصبی فرد تحت‌فشار قرار می‌گیرد، مشکلی را که به‌احتمال زیاد در حال ایجاد شدن بوده است رو می‌کند.

در نهایت این که:
بیشتر اوقات خود فرد متوجه نمی‌شود که حافظه‌اش دچار مشکل شده، بلکه افراد خانواده متوجه این موضوع می‌شوند و مثلاً می‌گویند: «مادر مثل سابق حالش خوب نیست!». این لزوماً معنی‌اش زوال عقل نیست، بلکه نشان می‌دهد که باید فرد مورد ارزیابی پزشکی قرار بگیرد.